Kerk en geloof in onze samenleving (Geerten Kok)
De plaats van het christelijk geloof en het kerkelijk leven in onze samenleving is de voorbije jaren fundamenteel veranderd.
- Onze samenleving die we heel lang een christelijke samenleving konden noemen is seculier geworden. Geloof en godsdienst spelen in de huidige seculiere (westerse) samenleving geen rol van betekenis. Vroeger bundelde het geloof in God alle krachten in de samenleving, vandaag de dag is dat het geloof in de mens en de mogelijkheden van de mens.
- Vrijheid, vooruitgang en emancipatie zijn de grote waarden in de huidige samenleving. Mensen maken keuzes in het leven vanuit de vraag wat voor hen persoonlijk voordelig is of nuttig lijkt. Ze beschouwen zichzelf meer als individu dan als lid van een groter verband. Ze nemen ‘als consument’ deel aan activiteiten, vanuit het oogpunt: ‘wat kost het en wat levert het me op’.
- We zien het op allerlei manieren terug: de omgang met klimaatvragen, het debat over asielzoekers en stikstof, de verandering van het pensioenstelsel … leidend is bijna altijd de vraag wat mij (op korte termijn) het meeste voordeel oplevert…
Een kenmerk voor de huidige seculiere samenleving is dat het niet langer vanzelfsprekend is om als gelovige te leven of om lid te zijn van een parochie of geloofsgemeenschap.
- De meesten van ons groeiden op in een tijd dat de Kerk nadrukkelijk aanwezig was in het leven en samenleven. Je werd ‘als vanzelf’ katholiek, de cultuur bepaalde dat. De samenleving, die nog sterk verzuild was, stimuleerde de kerkelijke betrokkenheid. Onderwijs, gezondheidszorg, verenigingsleven… het was allemaal op godsdienstige leest geschoeid en dat bevorderde dat mensen lid waren van een parochie en deel namen aan het kerkelijk leven.
- Die tijd is definitief voorbij. Kende een doorsneeparochie vijftig jaar geleden nog zes of zeven (goed gevulde) vieringen in het weekend, tegenwoordig is er één viering per zondag of per twee zondagen, voor een aantal kerkgangers dat varieert tussen 20 en 100. Daarbij is het aantal kerkgebouwen in onze omgeving inmiddels gehalveerd. voor een kerkelijk ambt of een pastoraal beroep. Cijfers van de kerkelijke deelname laten al sinds de jaren 50 van de vorige eeuw een gestage daling zien in kerkgangers, dopelingen, communicanten, huwelijken en uitvaarten – en ook in roepingen
- Die daling zal nog een tijd door gaan. Ze voltrekt zich grotendeels als een autonoom proces. Of een parochie een meer conservatieve of een meer progressieve leiding heeft, heeft daar maar beperkt invloed op.
- Onlangs kwam het boekje ‘De Toekomst van de kerk’ uit, van ds. Aarnoud van den Deijl, een tamelijk progressieve (vrijzinnige) predikant, die een tiental jaren in Oost-Souburg predikant was. Hij beschrijft zeven strategieën waarmee hij geprobeerd heeft om de daling van de kerkgang te beperken. Ze hadden geen succes – erger nog, ze werkten soms contraproductief.
Het is goed om ons dit te realiseren, niet om moedeloos te worden, maar om realistisch te kijken naar onze situatie en naar onze kansen.
- Bisschop de Kesel schreef heel nuchter over de daling in het kerkelijk leven. Voortdurend vertellen media dat de kerken leeglopen: Het gaat niet goed met de Kerk, kijk maar hoe velen de Kerk verlaten. Maar zij verlaten de Kerk niet, stelt De Kesel, ze zijn er nooit binnen geweest. In de christelijk-religieuze cultuur gingen mensen naar de kerk omdat dat cultureel gestuurd werd. Nu komen mensen naar de kerk uit persoonlijke overtuiging. In onze samenleving is niet iedereen gelovig. In de moderne cultuur is het de persoonlijke keuze van de burger om te geloven. Dat is eigenlijk heel christelijk: geloof is immers het vrije antwoord van mensen aan God die met haar of hem een relatie wil.
- Dat we met minder kerkgangers te maken hebben is een feit. Het is ook een feit dat de daling nog zal doorgaan. Maar daarmee zijn we niet zonder geloof en hoop. We geloven dat God zijn Kerk niet in de steek laat. We worden uitgedaagd om met geloof en vertrouwen wegen uit te zetten naar de toekomst.
Mensen die er in onze tijd voor kiezen om zich aan een parochie of geloofsgemeenschap te binden doen dat uit vrije keuze, uit een persoonlijk verlangen en uit eigen overtuiging.
- Ze ervaren dat het hen goed doet om in relatie te staan met God – en ze hopen dat anderen daar in mee gaan doen. Ze zijn actiever om anderen uit te nodigen om deel te nemen dan wij gewend waren. In de persoonlijke keuze voor Christus en zijn Kerk liggen grote kansen voor het kerkelijk leven in de toekomst.
- De verschijningsvorm daarvan zal anders zijn: geen massieve en massale aanwezigheid in de samenleving. Meer een bescheiden aanwezigheid – zowel in activiteiten als in voorzieningen en gebouwen. Wel een aanwezigheid die – als zout in de pap – smaak kan geven aan het leven en samenleven.
- En de boodschap die de Kerk doorvertelt is dezelfde die ze al eeuwen vertelt. God is Liefde. Hij houdt van ons, en gunt ons geluk en vrede. Hij hoopt dat wij zijn Liefde beantwoorden door met Hem een relatie aan te gaan en door – geïnspireerd door Hem – zorgzaam te zijn voor mens en wereld.
Sinds enkele jaren is ‘de Missionaire parochie’ op ons netvlies gekomen.
- Naar het (vruchtbare) voorbeeld van enkele theologen uit Noord-Amerika wordt een missionaire aanpak gevolgd om het geloven van mensen te verdiepen en om ons geloof in woord en daad te laten zien aan anderen – om anderen kennis te laten maken met God en met het geloof van de Kerk. De bisschop van Breda ondersteunt deze visie. Dat wil niet zeggen dat de pastorale aanpak die we vroeger hanteerden niet goed was – die voldeed heel goed in die andere tijd.
- Onze tijd stelt andere vragen en andere uitdagingen. Willen we in die nieuwe tijd ons geloof behouden en blijven bouwen aan onze geloofsgemeenschappen, dan vraagt dat een andere aanpak, een missionaire aanpak.
- Het begint met het bewust-worden van de (veranderde) tijd. Dat is de bedoeling van dit artikeltje. Gegevens van het Kaski over de voorbije jaren (volgende pagina) onderstrepen dit.
Wie verder wil lezen:
- Kardinaal De Kesel, Geloof en godsdienst in een seculiere samenleving *
- Aarnoud vd Deijl, De Toekomst van de kerk, Essay vol rouw en hoop*
- Bisdom Breda:
- visietekst van bisschop Liesen Visietekst: ‘God zal erin voorzien’ – Bisdom Breda
- brochure ‘De liefde van Christus laat ons geen rust’; beschikbaar bij Geerten Kok
- brochure ‘Nieuwe wijn in nieuwe zakken Uitgave 2024 (bisdombreda.nl)
* samenvatting verkrijgbaar via Geerten Kok
Kaskicijfers Boven de Schelde (H. Pater Damiaanparochie en H. Maria Parochie Walcheren)
De cijfers hebben betrekking op de jaren 2007 – 2022, de kerkgang uit het voorjaar van het aansluitend jaar. De tabellen zijn op de volgende pagina in grafieken weergegeven.
H. Pater Damiaanparochie
| 2007 | 2013 | 2017 | 2020 | 2021 | 2022 | |
| Aantal parochianen | 16.535 | 16.844 | 16.047 | 15.724 | 15.571 | 15.557 |
| Doopsel | 110 | 48 | 22 | 9 | 13 | 6 |
| Eerste Communie | 142 | 65 | 44 | 7 | 37 | 30 |
| Vormsel | 132 | 62 | 32 | 0 | 0 | 8 |
| Huwelijk | 16 | 4 | 6 | 2 | 3 | 1 |
| Uitvaart | 151 | 105 | 77 | 89 | 79 | 68 |
| Kerkgangers | 1379 | 952 | 724 | 460 | 427 | 394 |
| Vrijwilligers | 1052 | 825 | 758 | 791 | 750 |
Kerken die in deze periode bediend werden (tussen haakjes kerkgangers geteld in maart 2023)
| H. Maria Magdalenakerk Goes | 117 |
| H. Willibrorduskerk ‘s Heerenhoek | 105 |
| H. Bonifaciuskerk Kwadendamme | 48 |
| H. Willibrorduskerk Zierikzee | 44 |
| H. Blasiuskerk Heinkenszand | 44 |
| H. Maria ten Hemelopnemingkerk Ovezande | 38 |
| Totaal | 396 |
Kerken aan de eredienst onttrokken
| H. Eligiuskerk in Lewedorp | Januari 2023 |
| OLV Onbevlekt Ontvangenkerk Hansweert | Februari 2023 |
| H. Willibrorduskerk ’s Heerenhoek | November 2023 |
H. Maria Parochie Walcheren
| 2007 | 2013 | 2017 | 2020 | 2021 | 2022 | |
| Aantal parochianen | 11.921 | 10.940 | 10.248 | 9.624 | 9.541 | 9.426 |
| Doopsel | 46 | 27 | 34 | 3 | 13 | 20 |
| Eerste Communie | 33 | 29 | 13 | 0 | 17 | 10 |
| Vormsel | 22 | 16 | 0 | 0 | 15 | 2 |
| Huwelijk | 6 | 3 | 3 | 0 | 0 | 0 |
| Uitvaart | 84 | 46 | 30 | 54 | 23 | 24 |
| Kerkgangers | 409 | 366 | 265 | 145 | 180 | |
| Vrijwilligers | 458 | 398 | 367 | 271 | 202 |
Kerken die in deze periode bediend werden (tussen haakjes kerkgangers geteld in maart 2023)
| HH Petrus en Pauluskerk Middelburg (inclusief internationale viering) | 130 |
| Zorgcentrum Ter Reede Vlissingen | 30 |
| Sint Jacobskerk Vlissingen (twee keer per maand) | 20 |
| Totaal | 180 |
Kerken aan de eredienst onttrokken
| Onze-Lieve-Vrouw-van-den-Polder strandkerk Vrouwenpolder | September 2021 |
| Onze Lieve Vrouwe kerk Vlissingen | April 2022 |
| Sint-Catharina- toeristenkerk – Zoutelande | September 2022 |
| St Willibrordkapel – toeristenkerk – Domburg | September 2023 |
H. Pater Damiaanparochie
H. Maria Parochie Walcheren
