Onze Lieve Vrouw van den Polder

Wij hebben toestemming gekregen om 2 verhalen over de geschiedenis van Onze Lieve Vrouw van den Polder te publiceren op onze site. U vind deze hieronder.

Onze Lieve Vrouw van den Polder (Middelburg)

Totdat men in 1926 tot de ontdekking kwam, dat dit in het bezit was van baron van Caloen de Basseghem te Brugge. Tijdens een plechtige ommegang aldaar werd het in genoemd jaar door Zeeuwse vrouwen en meisjes rondgedragen.
De toenmalige pastoor Brügemann zette zich in om het schilderij naar de oorspronkelijke streek terug te brengen. Uiteindelijk stemde de baron toe en in 1931 werd het in het bijzijn van de schenker op een eenvoudig altaar in de parochiekerk geplaatst.

Het verdiende echter een sierlijk altaar en in 1932 kreeg het een plaats op een votiefaltaar.
Totdat in 1940 de oorlogshandeling zich aandienden. De Middelburgers werd aangeraden te evacueren, zo vertrok ook de pastoor met het schilderij uit de stad.
In de noodkerk kreeg het hierna een plaats; de pastoor nam het elke avond in een speciaal ontworpen koffer mee naar zijn slaapkamer. Bij de ingebruikneming van de nieuwe parochiekerk in 1951 werd een speciale Mariakapel ingericht.
Na de bevrijding vonden verschillende bedevaarten, o.a. de Verkenners- bedevaarten, plaats. Deze activiteiten behoren tot het verleden, echter de Mariakapel met de beeltenis van Onze Lieve Vrouw van den Polder heeft over belangstelling niet te klagen. Vele kerkgangers vertoeven vaak in deze ruimte voor gebed en menig kaarsje wordt opgestoken.

Lied van Onze Lieve Vrouw van den Polder

Moeder van ons polderland,
Moeder van de zee,
vraagt of God de dijken sluit
om ons wel en wee.
Laat de stroom bedwongen zijn
voor de vloed begint,
want hier woont een volk dat U
als kinderen bemint!

Refrein: Wonderbare Poldervrouwe,
hoor de klacht van deze tijd.
Geef de mens meer Godsvertrouwen
Gij die zelf Gods Moeder zijt!

Drijf de macht van Satan terug
buiten onze dijk
en regeer ons polderland
als Uw koninkrijk.
Bid voor ons die zondaars zijn,
spaar ons voor het kwaad.
O, Maria, zorg dat geen
van ons verloren gaat.

Refrein: Wonderbare Poldervrouwe,
hoor de klacht van deze tijd.
Geef de mens meer Godsvertrouwen
Gij die zelf Gods Moeder zijt!

Overal wordt Gij vereerd,
nergens schoon genoeg.
Hoor het vrome volk dat U
duizend gunsten vroeg.
Moeder van ons Polderland,
zie de wereld aan:
zonder Gods genadestroom
zal zij ten onder gaan!

Refrein: Wonderbare Poldervrouwe,
hoor de klacht van deze tijd.
Geef de mens meer Godsvertrouwen
Gij die zelf Gods Moeder zijt!

---

Joke Visker heeft haar verhaal over Onze Lieve Vrouw van den Polder geschreven en opgestuurd naar de redactie van ons parochieblad ‘VERBINDING’ . Voor het parochieblad is het te lang,maar het is een mooie aanvulling op het verhaal op deze website. Hieronder kunt u haar verhaal lezen.
(Joke Visker: Houd in gedachten dat het mijn persoonlijke waarneming is.)

Vrouwenpolder: een kapel op een lichtplek

Onze Lieve Vrouwe van den Polder boeit me vanwege de legenden die rond haar zijn ontstaan. De lichten die de plaats aangaven waar haar kapel gebouwd moest worden en haar portret dat op een ‘miraculeuze’ manier tot stand kwam. Hoewel haar oorsprong in Vrouwenpolder ligt, vinden we haar terug in Middelburg. Ze heeft daar in de Petrus- en Pauluskerk een eigen kapel. Om haar verhaal compleet te maken vervolgen we onze tocht naar Vrouwenpolder. Daar vinden we nog een klein stukje ruïne van oorspronkelijke kapel…

De legende van de lichten
Nadat de heer van Veere op Walcheren dijken aan liet leggen gingen er mensen in de nieuwe polders wonen. De afstand tot de twee bestaande kerken werd hierdoor te groot. Zeker als je de reis er naar toe met pas geborenen moest afleggen. Er werd daarom besloten om een kerk in het midden van de nieuwe polder te bouwen, die gewijd zou worden aan Maria.
Hout en stenen waren gekocht, dus de kerk kon gebouwd worden. Maar waar moest die nou precies komen? Men kon het hier maar niet over eens worden. Nu waren er vele godvruchtige gelovigen die ‘s avonds en ‘s nachts lichten zagen op een bepaalde plek. Grote lichten, staat er in de kroniek van Reijgersberg. Zo werd de plaats waar de kapel gebouwd moest worden door een teken aangewezen. Dat was in 1340. 

De legende van het portret
Het dorpje was klein en de bevolking arm. Er was dus niet veel geld om het kerkje te verfraaien. Er hing zelfs geen afbeelding van Maria, die toch de patroonheilige van de kerk was. Daar moet iets aan gedaan worden, moet een rijke voorbijganger of vrome polderbewoner gedacht hebben na een bezoek om er te bidden. Hij reisde door naar Middelburg en gaf een bekende schilder de opdracht om een Mariaportret te schilderen. Het moest een eenvoudig portret zijn, zodat het paste in het eenvoudige kerkje. 
De opdrachtgever bracht een paneeltje mee waarop de beeltenis moest komen. Na de winter zou het opgehaald worden en de schilder zou er rijkelijk voor beloond worden. Het gekke is, dat het maar niet wilde lukken met het werk. Het half beschilderde  paneeltje belandde in de hoek van het atelier. 
Op een koude winteravond klopte een leerling-schilder bij de kunstenaar aan. Misschien wilde hij zich wijden aan de moeilijke opdracht? De jonge man trok zich terug op de zolder om het portret te schilderen. Toen hij niet voor het middageten verscheen ging de meesterschilder een kijkje nemen. Het schilderij was klaar, maar van de leerling was geen spoor te bekennen. De beeltenis was van een buitengewone schoonheid en kon niet door mensenhanden gemaakt zijn. 
Na de winter werd het opgehaald en de opdrachtgever was er zo door geïmponeerd dat hij het geboden bedrag flink wilde verhogen. Maar daar wilde de kunstenaar niets van weten. Het portret kwam in de kapel van Vrouwepolder te hangen. Daar trok het veel aandacht, met name door het verhaal waarop het ontstaan was. Al snel werd de kapel van Onze Lieve Vrouwe in den Polder een bedevaartcentrum. 

Bedevaartkapel
De kapel werd bezocht door pelgrims van heinde en ver. Jong en oud, rijk en arm. Onder hen waren de keizer Sigismund van Luxemburg, koning van Hongarije, die samen kwam met graaf Willem VI van Holland. Ze beloofden een bedevaart naar den Polder toen ze na een (vredes)reis naar Engeland dagen lang op zee zwalkten. Maar ook de hertog Philips van Bourgondië deed het kerkje aan vanwege grote stormen en overstromingen. Er kwamen veel bedevaartgangers uit Spanje, Portugal, Frankrijk en Bretagne. Andere pelgrims kwamen naar de kapel in de Polder na een behouden thuiskomst van een dreigende scheepsbreuk. Er werden ook mensen ter bedevaart gestuurd om boete te doen, maar dat is weer een andere categorie. Het werd de beroemdste van alle dorpskerken in de veertiende eeuw. 

Jaarlijks werd er op 15 augustus (Maria- tenhemelopneming) een rondgang met het schilderij door de Polder gehouden. Er gebeurden wonderen, die werden opgeschreven in een mirakelboek. Naast het mirakelboek waren er ook veel ex voto’s en geschenken van mensen die genezen waren. 

De omzwervingen van het schilderij
Het paneeltje is bij een grote overstroming samen met het eerste kerkje in 1494 in de golven verdwenen. De kerk werd kort voor 1501 weer opgebouwd en er is een kopie rond die tijd gemaakt. Die kopie zal ongetwijfeld afgeweken hebben van het origineel. De echtheid ervan is wel vastgesteld. 
Dit tweede kerkje is in 1572 door de Watergeuzen in brand gestoken. Het paneeltje leek verdwenen, maar werd teruggevonden tussen brokstukken op het kerkhof. Daar stond een soldaat met het schilderijtje in zijn handen. De baljuw van Veere kocht het voor twee schapen. Het is dus de kopie die uit de handen van de beeldenstormers werd gered. Misschien is er ook een tweede mirakelboek geschreven, want dat schijnt bij de Hervorming verloren te zijn gegaan. 
Na deze ramp stopten de bedevaarten en werd het schilderij vergeten. Het werd uiteindelijk in 1927 terug gevonden werd bij een particuliere familie. In 1931 is het met pijn in het hart door de toenmalige bezitter teruggegeven aan de parochie in Middelburg. Daar is een bord van te vinden aan het begin van de kapel in Middelburg. 

Een terrasje met uitzicht op een gevelsteen
Onze dag in Middelburg begint met een stop op een zonnig terrasje. Van daar uit kijken we uit op een gevelsteen met het portret van Onze Lieve Vrouwe van den Polder.  Het tegelplateau is een exacte kopie van het schilderij dat we in de kerk zullen vinden. Een beter begin kan je je niet wensen 😉.
Tegelplateau in de gevel van Plein 1940
In 1951 uit dankbaarheid door de eigenaresse aangebracht

Een eigen kapel in de kerk
Het portret van Onze Lieve Vrouwe van den Polder hangt nu in de Petrus- en Pauluskerk in Middelburg. Ze heeft daar een eigen kapel. Naast het schilderij zijn er nog vier glas-in-lood ramen die vertellen van de wonderen die aan haar toegeschreven worden. Op een van de ramen is Willem VI afgebeeld, op weg naar de kapel in Vrouwenpolder. Boven de toog is nog een klein rond raampje met de afbeelding van een scheepje in nood. Links bij de ingang hangt het schenkingsbord van het portret. Aan de muur rechts van de ingang is de tekst opgehangen van het lied van Onze Lieve Vrouwe. De hele tekst is te lezen op de website van de parochie van Walcheren (zie onder). 

Kapel van Onze Lieve Vrouwe van den Polder

Links: een blinde op weg naar een bedevaartoord?
Rechts: graaf Willem VI op pelgrimstocht naar Vrouwenpolder

Links: twee vissers danken voor een behouden thuiskomst
Rechts: een kreupele op weg naar een bedevaartoord

Terug schenking van het portret
Lied van Onze Lieve Vrouwe van den Polder

Op naar Vrouwenpolder
In Vrouwenpolder vinden we nog een klein stukje van de ruïne van de oorspronkelijke kapel terug. Ik ga even in alle rust op het overgebleven stukje muur zitten en probeer me een  beeld te vormen van hoe het er lang geleden uit gezien heeft. Op het informatiebord is een plattegrond van de eerste kapel getekend met links ervan een kerk. Dat helpt natuurlijk wel 😉.
De nieuwe kerk is niet in het verlengde van de eerste kapel gebouwd. Tussen de kerk en de ruïne is een nieuw gebouw opgetrokken, dat duidelijk niet toegankelijk is, tenzij ik er ‘inbreek’ door het hek te openen, maar dat is natuurlijk niet voor niets gesloten… De huidige Pelgrimskerk is in 1622 gebouwd op de muurresten van het tweede kerkje, dat in 1572 door de Watergeuzen in brand was gestoken. Het priesterkoor werd afgebroken, omdat de mensen van het rooms-katholicisme naar de Reformatie overgingen. Deze kerk kreeg dus de vorm van een zaalkerk. Bij een latere restauratie bleek dat de oudere kerk groter en hoger was geweest. Die met het koor dan? Het brengt me terug bij het ‘gat’ tussen de kapel en de kerk op de plattegrond. 

De kerk is wel te bezoeken, maar niet op dit moment. Daarvoor zijn we te vroeg in het seizoen. We bewaren een bezoek voor later. Misschien komen we nog eens een keer in de buurt. Tijdens het schrijven van dit blog kan ik de openingstijden niet meer terugvinden. 

Het kleine stukje van de kapel dat bewaard is gebleven 
De situatieschets en de reconstructie
Rechtsboven het wapen van Vrouwenpolder
De huidige Pelgimskerk

Het wapen van Vrouwenpolder
Het wapen van Vrouwenpolder toont Maria met het kind. Ik zie verschillende versies langs schuiven en ben benieuwd of het nog ergens terug te vinden is op de muren van een gemeentehuis. Als er hier al een gemeentehuis zou zijn, want heel groot is dit plaatsje niet. Ik vraag even rond op het terras waar we koffie drinken, maar ik tref niemand ‘van hier’. Op de valreep kom ik het antwoord tegen op mijn smartphone, op een site over gevelstenen. Het moet zich bevinden op de gevel van het voormalige verenigingsgebouw. Ik ontdek dat we ons al in de goede straat bevinden. Fluitje van een cent dus. Mijn man klimt op de rand van een muurtje om de foto zo goed mogelijk te kunnen maken. Daarmee trekt hij de aandacht van de beheerder van het gebouw, die ons vertelt over de geschiedenis ervan. We worden uitgenodigd om binnen een kijkje te nemen. Daar hangt een portret van een inwoonster die steevast in klederdracht het dorp verliet als ze ergens anders heen ging. We mogen het fotograferen en gebruiken op dit blog. Zie onder.

Links: Het officiële wapen van Vrouwe(n)polder
Rechts: Wapen van Vrouwenpolder boven voormalig dorpshuis
Portret van mevrouw Janna Francke (1902-1985) Geschilderd door Letske Richters. 

Energie
De verhalen over de lichten en de engel die het portret geschilderd zou hebben worden gezien als legenden. Wat betreft het verhaal van het schilderij kan ik daar wel mee instemmen. Voor mij heeft het verhaal over de lichten die gezien werden zeker een betekenis. Er zijn meer verhalen over lichten die gezien werden op plaatsen waar kerken zijn gebouwd. Over het klooster in Aduard is eenzelfde verhaal bekend. Ik schreef er eerder een blog over.
Cois Geysen schrijft dat onverklaarbare lichten te maken kunnen hebben met een sterke energetische uitstraling van de bodem. Als voorbeelden geeft hij plaatsen met ‘licht’ in hun naam, zoals b.v. het plaatsje Lichtaard in Friesland en de lichtverschijnselen die generaties lang werden waargenomen bij het hunebed van Loon. Ik lees dat het ontstaan van bedevaartplaatsen vaak in verband gebracht worden met het waarnemen van onverklaarbare lichten. De legende van de lichten past hier wonderwel in. 
Zittend op het overgebleven muurtje van de kapel ruïne neem ik energie waar in mijn hoofd.
Daarentegen ervaar ik bij het terras schuin aan de overkant van de Dorpsweg een zware energie in mijn voeten. Zijn er dan twee plekken met energie in dit kleine dorp? En zijn die dan mogelijk met elkaar verbonden?
Thuis pendel ik het een en ander na. Het centrum van de energie lijkt zich te bevinden op de plek van het afgebroken koor. Het wordt doorsneden door een noord-zuid lopende baan. Je kan ook zeggen dat het centrum zich binnen de baan bevindt. Het zou zich dan vóór de oorspronkelijke kapel hebben bevonden. Maar dat zie je wel vaker. Toch wel jammer dat er een gebouwtje tussen de kapel en de kerk is gezet 😉. Het terras bevindt zich binnen de straal van het leycentrum. 

Met dank aan de “straat missionarissen” waardoor op 29 april de deur van de heilige Petrus en Pauluskerk te Middelburg wijd openstond.

---

Adres

* H.H. Petrus – en Pauluskerk Middelburg: Lombardstraat 3, 4331 AA Middelburg
* Gevelsteen Onze Lieve Vrouwe van den Polder: Plein 1940, huisnummer 6, 4331LG Middelburg 
* Pelgrimskerk Vrouwenpolder: Fort Den Haakweg 2, 4354 AE Vrouwenpolder
* Gevelsteen wapen van Vrouwenpolder: Dorpsdijk 38, Verenigingsgebouw

Korte geschiedenis
De oudste polder van Vrouwenpolder werd bedijkt door Wolfert van Borssele (heer van Veere) in ca. 1280. De kapel werd gesticht door Wolfert II in het jaar 1314. In 1324 werd het een parochiekerk die gewijd werd aan Maria. Die kerk verdween in 1494 in de golven bij een overstroming en werd kort voor 1501 weer opgebouwd. Dit tweede kerkje is in 1572 door de Watergeuzen in brand gestoken en werd zwaar beschadigd. De bevolking ging in die tijd over van het rooms-katholicisme naar de Reformatie, zodat toen de kerk werd herbouwd (1622), het priesterkoor aan de oostzijde van de kerk werd afgebroken. De kerk werd gebouwd op de muurresten en kreeg de vorm van een zaalkerk. Bij een latere restauratie bleek dat de eerdere kerk groter en hoger was geweest. 

Bronnen
Brochure Heilige Mariaparochie Walcheren (H.H. Petrus- en Pauluskerk) …een legende…
Derks, S.J, Onze Lieve Vrouw van den Polder, 1947 inclusief bijlage Fotokopie uit Reijgersberg e.d. 1551Geysen, Cois, De Oude Wijsheid, 2008, p. 92-95
Schutijser, A.M.J, De Lieve Vrouwtjes van Zeeland, 1988

Joke Visker: sterrenkruid@gmail.com